طرحواره رهاشدگی یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین الگوهای ذهنی ناسازگار اولیه است که بسیاری از افراد بدون اینکه از وجود آن آگاه باشند، درگیر آثار منفی آن در روابط و زندگی شخصی خود هستند. این طرحواره می‌تواند تأثیرات عمیقی بر احساس امنیت، صمیمیت، و ثبات روانی افراد بگذارد. در این مقاله، با زبانی روان و علمی به بررسی کامل طرحواره رهاشدگی، نشانه‌ها، علل شکل‌گیری، اثرات آن در زندگی، و راهکارهای درمانی می‌پردازیم.
طرحواره رهاشدگی چیست؟
طرحواره یا «الگوی ذهنی» رهاشدگی (Abandonment Schema) به یک باور ناهوشیار و عمیق اشاره دارد که در آن فرد به‌طور مداوم احساس می‌کند دیگران او را ترک خواهند کرد و در نهایت تنها خواهد ماند. این طرحواره باعث می‌شود فرد در روابط عاطفی خود همواره احساس ناامنی کند، حتی اگر هیچ نشانه‌ای از ترک شدن وجود نداشته باشد.
افرادی که این طرحواره را دارند، اغلب در روابط نزدیک دچار اضطراب، وابستگی شدید یا بالعکس گریز از صمیمیت می‌شوند. این احساس عمیق ریشه در تجربیات دوران کودکی دارد و در بزرگسالی به شکل رفتارها و افکار ناکارآمد خود را نشان می‌دهد.
علائم و نشانه‌های طرحواره رهاشدگی
- ترس مداوم از تنها شدن یا ترک شدن
- چسبیدن بیش از حد به شریک عاطفی یا دوستان
- نگرانی افراطی هنگام فاصله گرفتن فیزیکی یا عاطفی دیگران
- رفتارهای کنترل‌گرانه برای حفظ رابطه
- تجربه اضطراب و افسردگی هنگام بروز نشانه‌های فاصله گرفتن دیگران
- دوری گزینی از روابط نزدیک برای جلوگیری از آسیب احتمالی
علل و ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره رهاشدگی
طرحواره رهاشدگی معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرد و عوامل مختلفی در پیدایش آن نقش دارند:
- نبود مراقبت پایدار: کودکانی که والدینشان مدام غایب بودند یا به‌طور ناگهانی از زندگی‌شان خارج شده‌اند، بیشتر در معرض این طرحواره‌اند.
- طلاق یا جدایی والدین: جدایی والدین بدون حمایت عاطفی مناسب می‌تواند باعث ایجاد احساس رهاشدگی در کودک شود.
- مرگ یکی از والدین: تجربه از دست دادن در کودکی می‌تواند این باور را ایجاد کند که هیچ‌کس ماندنی نیست.
- والدین دچار بیماری روانی یا اعتیاد: کودکانی که والدینشان به دلایل روانی یا اعتیاد حضور عاطفی و فیزیکی کافی ندارند، احساس ناامنی شدیدی را تجربه می‌کنند.
تأثیرات طرحواره رهاشدگی در زندگی بزرگسالی
وجود این طرحواره می‌تواند به طور گسترده بر زندگی فرد تأثیر بگذارد:
- در روابط عاطفی: فرد ممکن است وابسته، کنترل‌گر یا بیش از حد حساس به نشانه‌های فاصله شود.
- در سبک دلبستگی: معمولاً افراد دچار این طرحواره، سبک دلبستگی اضطرابی یا اجتنابی دارند.
- در عزت نفس: فرد تصور می‌کند که ارزش ماندن در کنار دیگران را ندارد.
- در انتخاب شریک: گاهی ناخودآگاه به سراغ افرادی می‌روند که ناپایدار یا دوردست‌اند، تا ترس قدیمی را بازآفرینی کنند.
رویکردهای درمانی طرحواره رهاشدگی
درمان این طرحواره نیاز به آگاهی، تمرین و گاه کمک حرفه‌ای دارد. چند رویکرد مؤثر در درمان عبارت‌اند از:
1. طرحواره‌درمانی (Schema Therapy)
این رویکرد که توسط جفری یانگ پایه‌گذاری شده، بر اساس شناسایی طرحواره‌های ناسازگار اولیه و بازسازی آن‌ها با استفاده از تکنیک‌های شناختی، رفتاری و تجربی است. در این روش، درمانگر به مراجع کمک می‌کند تا نیازهای هیجانی برآورده‌نشده‌ی دوران کودکی را شناسایی کرده و به روش سالم‌تری آن‌ها را پاسخ دهد.
2. درمان شناختی رفتاری (CBT)
در این روش، افکار نادرست و خودکار مانند “همه من را ترک می‌کنند” شناسایی و به چالش کشیده می‌شوند. سپس با جایگزینی افکار منطقی‌تر، رفتار فرد نیز تغییر می‌کند.
3. ذهن‌آگاهی (Mindfulness)
افزایش آگاهی نسبت به افکار و احساسات، بدون قضاوت و در لحظه، می‌تواند به کاهش شدت واکنش‌های هیجانی کمک کند.
4. درمان مبتنی بر دلبستگی
شناخت الگوی دلبستگی و ترمیم آن با کمک رابطه درمانی ایمن، به بازسازی حس امنیت درونی فرد کمک می‌کند.
تکنیک‌های خودیاری برای مواجهه با طرحواره رهاشدگی
- نوشتن واگویه‌های درونی و بررسی منطق آن‌ها
- گفت‌وگوی ذهنی با “کودک درون” برای پاسخ دادن به نیازهای عاطفی نادیده‌گرفته‌شده
- تمرین اعتماد تدریجی به دیگران در روابط امن
- پرورش استقلال عاطفی و کاهش وابستگی بیمارگونه
جمع‌بندی
طرحواره رهاشدگی، یک زخم پنهان اما عمیق است که اگر به آن رسیدگی نشود، می‌تواند سال‌ها زندگی عاطفی و روانی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اما خبر خوب این است که با آگاهی، پذیرش، و دریافت کمک حرفه‌ای می‌توان این الگوی ناسالم را درمان و به الگویی سالم‌تر و پایدارتر تبدیل کرد.
اگر احساس می‌کنی در روابطت مدام از ترک شدن می‌ترسی یا به شدت وابسته‌ای، شاید زمانشه که ریشه‌ها رو بشناسی و برای درمانش اقدام کنی.
برای مشاوره و دریافت خدمات روان‌درمانی، با ما تماس بگیرید
021-26400205 الی 8